از همین نظر تحلیل آن با رویکرد قرآنی و روایی می تواند مجرایی برای فهـم مبانی قرآنـی رهبـر انقلاب باشـد. در همین راستا هفته نامه خبری تحلیلی خط حزب الله (وابسته به دفتر حفظ و نشر آثار آیت الله العظمی خامنه ای) در ویژه نامه قرآنی که با عنوان «خط هدایت قرآنی» به مناسبت فرا رسیدن عید سعید فطر و در پایان ماه مبارک رمضان منتشر کرده، به منظور بررسی اندیشه قرآنی رهبر انقلاب با شخصیت های قرآنی از جمله حجت الاسلام محسن قرائتی گفتگو کرده و مروری بر فعالیت های قرآنی، کتب تفسیری و خاطرات رهبر انقلاب داشته است.

حجت الاسلام قرائتی در این گفتگو تأکید می کند که مبانی قرآنی و روایی این بیانیه مهم باید ارزیابی و تحلیل شود. وی روح این بیانیه را امید، ایمان به خدا و اعتماد به امت اسلامی می داند و بر این باور است که جوانان نقش غیرقابل انکاری در تحقق مفاهیم بیانیه ای دارند که همچون شعار های انقلاب اسلامی خاستگاه قرآنی دارد و باید ۴۰ سال پس از تحقق آن شعارها، برای به سرانجام رساندن آن ها تلاش کرد. مشروح این گفتگو به شرح زیر است:

- با رویکرد قرآنی و روایی، بیانیه «گام دوم» انقلاب اسلامی را به لحاظ صدور و اهداف، چگونه ارزیابی و تحلیل می کنید؟

بیانیه «گام دوم» انقلاب اسلامی بهترین پیام پس از ده ها سال تجربه و مدیریت و حکومت داری اسلامی است که در ۲۲ بهمن ۹۷ از طرف حضرت آیت الله خامنه ای صادر شد. این بیانیه نتیجه عمری تجربه همراه با تقوا و بصیرت و قرار گرفتن در خط فکری اهل بیت (ع) اسـت؛ ازاین رو، ضروری است مبانی قرآنی و روایی آن مورد ارزیابی و تحلیل قرآنی و روایی قرار بگیرد. به اعتقاد من، روح این بیانیه عبارت از خوش بینی، امیدبخشی، ایمان به خدا و اعتماد به امت و نگاهی به تاریخ گذشته و امکانات امروز و چشم انداز آینده است.

- رهبر انقلاب اسلامی در این بیانیه بیشتر جوانان را خطاب قرار داده اند. به نظر شما علت تأکید بر جوانان چیست؟

نقش جوانان در قرآن و سـیره معصومین (ع) دارای جایگاه والا و بی بدیلی است. قرآن کریم به جوانان سفارش می کند باید خود را در مصالح و مفاسد جامعه دخالت دهند؛ چنان که می فرماید: «یا بنی اقم الصلاه و امر بالمعروف و انه عن المنکر؛ پسرم! نماز را برپا دار و امر به معروف و نهی از منکر کن» (لقمان/۱۷)؛ یعنی جوان می تواند به معروف ها امر و از منکرات نهی کند.

- با چه نشانه هایی می توان بر این مهم تأکید کرد که جوانان همواره در بطن انقلاب و پاسداری از ارزش های آن کوشیده اند و معنویت در میان آنان بیش از پیش رشد کرده است؟

حضور جوانان در راهپیمایی ها، توسعه فناوری توسط جوانان و توجه به معنویات نظیر حضور در مراسم اعتکاف از جمله همین نشانه هاست. رونق معنویت در میان جوانان در سال های پس از انقلاب را باید در زائران مکه، کربلا، مشهد و جمکران و شرکت در مسابقات دینی و حضور در اردو های جهادی و پیاده روی اربعین و دل کندن از پدران و مادران و همسران با حضور در جبهه ها و شکرگزاری خانواده شهدا از اینکه عزیز خود را در راه خدا داده اند، پیدا کرد.

- نقش گسترش «معنویت و اخلاق» در فضای عمومی جامعه و بازتاب این مسئله در قرآن و روایات است. به نظر شما در قرآن و روایات چگونه به این نقش اشاره شده است؟

خالق هستی در کتاب آسمانی، نگاه بشر را فراتر از مادیات قرار داده و برای هر کاری از دو زاویه مادی و معنوی مسائلی را مطرح کرده است. در فرهنگ اسلامی برای بسیاری از امور مادی، مشابه معنوی نیز وجود دارد؛ برای مثال، امروز هر جا سخن از محیط زیست می شود، ذهن ها فقط به سراغ آب و خاک و جنگل و باد و باران و امثال این امور می رود، درصورتی که اسلام علاوه بر آیات و روایات بسیاری که مربوط به حفظ محیط زیست معنوی است، یک نگاه بالاتری دارد که می توان با نگاه فرامادی به مسئله نگریست؛ از جمله اینکه امر به معروف و نهی از منکر را راهبردی اساسی برای حفظ سلامت محیط زیست اجتماعی بشر می داند.

- یکی دیگر از مسائل مهم، منشأ قرآنی و روایی شعار های انقلاب اسلامی است. به نظر شما خاستگاه شعار های اصلی و اصیل انقلاب اسلامی چیست؟

غالب شعار هایی که مردم در انقلاب دادند، منشأ قرآنی و روایی دارد. یکی از شعار های ناب، «استقلال، آزادی، جمهوری اسلامی» است. برای نمونه، قرآن درباره «استقلال» می فرماید: ما قبله را تغییر دادیم تا یهود بر شما منت نگذارد که شما در قبله تابع ما هستید و استقلال ندارید؛ «و من حیث خرجت فول وجهک شطر المسجدالحرام و حیث ما کنتم فولوا وجوهکم شطره لئلا یکون للناس علیکم حجه؛ و از هر جا و به هر دیار بیرون شدی روی به جانب کعبه کن و شما مسلمین هم به هر کجا بودید روی بدان جانب کنید تا مردم به حجت و مجادله بر شما زبان نگشایند». (بقره/۱۵۰)

«آزادی» و «جمهوری اسلامی» نیز از شعار هایی هستند که مورد توجه جدی قرآن قرار دارند. برای نمونه به «جمهوری اسلامی» اشاره می کنم. در آیه «و شاورهم فی الامر؛ در کار ها با آنان مشورت کن» (آل عمران/۱۵۹)، از طرفی به تشکیل جمهوری اسلامی امر شده و از دیگر سو به انجام دستورات الهی. در جمهوری اسلامی هم عزت نهفته است تا هر فرد در هر انتخاباتی نظر خود را بدون هیچ گونه فشار و تهدیدی اعمال کند و هم عقلانیت و توجه به افکار عمومی و هم برابری به معنای واقعی که هر نفر فقط یک رأی دارد و رأی هیچ کس بر رأی دیگری مقدم نیست.

- برای تبیین مظاهر عزت جمهوری اسلامی در عرصه های ملی و بین المللی چگونه می توان از آیات و روایات بهره برداری کرد یا به تعبیر دیگر بن مایه های قرآنی و روایی این عزتمندی را چه چیز هایی می دانید؟

مسلمانان باید باور کنند تمام عزت برای خدا و رسول و مؤمنان است. خداوند می فرماید: «ولله العزه و لرسوله و للمؤمنین و لکن المنافقین لا یعلمون؛ عزت مخصوص خدا و رسول و اهل ایمان است (و ذلت خاص کافران) ولیکن منافقان از این معنی آگاه نیستند» (منافقون/۸). ناگفته پیداست که معنای عزت، داشتن ثروت و قدرت نیست بلکه معنای عزت، صلابت و نفوذناپذیری است. حال توجه کنید که پیش از انقلاب اسلامی، آمریکا و دست نشانده های او برای مردم تصمیم می گرفتند، مردم حتی یک فرد از مسئولان یک شهر و روستا را نمی توانستند تعیین کنند، ولی با لطف الهی پس از انقلاب و جانفشانی ها، این انقلاب اسلامی بود که با تشکیل حکومت مردمی و مردم سالاری و اراده ملی و اتکا به توانایی داخلی و امثال آن، برای ایران و ترویج فرهنگ «ما می توانیم» عزت آفرینی کرد.

- قرآن درباره پیشرفت اقتصادی جامعه اسلامی چه نوع نگاهی را مطرح می کند؟

اسلام طرفدار توزیع عادلانه، به اندازه، بی اسراف و همراه با مدیریتی خردمندانه است. اقتصاد ما نباید وابسته به نفت و دلار باشد. ما باید از ظرفیت داخلی استفاده کنیم. قرآن از قول حضرت یعقوب (ع) به پسرانش سفارش می کند: «لاتدخلوا من باب واحد؛ همه از یک در وارد نشوید» (یوسف/۶۷)؛ یعنی برای پیدا کردن یوسف (ع) نباید از یک طریق اقدام کرد. همچنین در قرآن کریم و روایات اسلامی برای رشد اقتصاد، مؤلفه های گوناگونی مطرح شده است. از مهم ترین مؤلفه های رشد اقتصادی می توان به درونی بودن و عدم وابستگی اقتصاد اشاره کرد.

در همین راستا قرآن می فرماید: «لن یجعل الله للکافرین علی المؤمنین سبیلا؛ خداوند هیچ گاه برای کافران نسبت به اهل ایمان راه تسلط باز نخواهد کرد» (نساء/۱۴۱). مؤلفه دیگر این است که اقتصاد باید مولد باشد. پیامبر اکرم (ص) هرگاه میان مسلمانان مسابقه برگزار می کرد، جوایزی که برای برندگان تعیین می کرد جوایز مولد بود.