۱۲ مرداد سال ۱۳۰۶ زمانی که هنوز بیش از دو سال از روی کار آمدن رضا خان نگذشته بود، در شهر کوچک نهاوند، در خانواده ای روحانی متولد شد. وی را که آخرین فرزند خانواده بود علی نامیدند.

پدرش آخوند ملااحمد از روحانیان منطقه بود که امور شرعی مردم نهاوند و نواحی اطراف آن را اداره می کرد.

آیت الله علی قدوسی مقدمات تحصیل را در مکتب ‎خانه و نزد پدر آموخت و سپس وارد آموزشگاه های جدید شد. در سال۱۳۲۱ و در پانزده سالگی برای ادامه تحصیل به قم مهاجرت کرد.

قدوسی درس های مقدمات و سطح حوزه علمیه را از اساتید مانند شهید صدوقی آموخت و در درس خارج آیت الله بروجردی و امام خمینی شرکت کرد و در سال۱۳۴۱ به اجتهاد رسید. قدوسی همراه مرتضی مطهری و سید محمد حسینی بهشتی در درس علامه طباطبایی حاضر می شد.

علامه طباطبائی به او علاقه داشت و او را به دامادی خود پذیرفت و دخترش، نجمه سادات طباطبایی را به عقد ازدواجش درآورد.

شاگردان و تربیت شدگان مدرسه تحت مدیریت او سمت ها و مسئولیت های مهمی را بعد از انقلاب به عهده گرفتند.

فعالیت های مبارزاتی آیت الله قدوسی قبل از انقلاب

قدوسی در جریان ملی شدن صنعت نفت در سال۱۳۳۰ تا ۱۳۳۲ش با آیت الله کاشانی همکاری و با فداییان اسلام نیز ارتباط برقرار کرده و از حامیان نواب صفوی بود.

وی در همان سال ها، آموزش های نظامی را در مناطق کوهستانی گذراند. وی همچنین در نهاوند در مقابل فعالیت های حزب توده جبهه گیری کرد.

قدوسی از طرفداران نهضت امام خمینی بود، وی عضو گروهی از مدرسین حوزه بود که بعد ها به گروه یازده نفری موسوم شدند.

این مجموعه برای مبارزه با رژیم شاه، اصلاح نظام آموزشی حوزه و ایجاد تحرک در شخصیت های مبارز، فعالیت می کرد، در فروردین ۱۳۴۵ش، اساس ‎نامه گروه به دست ساواک افتاد و اعضای آن تحت تعقیب قرار گرفتند. قدوسی هم که مسئولیت اطلاعات و اخبار این سازمان را عهده دار بود، دستگیر و همراه آیت الله ربانی شیرازی در زندان قزل قلعه زندانی و شکنجه شد.

تاسیس مدرسه حقانی

قدوسی پس از آزادی از زندان به قم رفت و همراه سید محمد حسینی بهشتی کوشید با حفظ اصالت های حوزه و تکیه بر امتیاز ها و ویژگی های این نظام، برنامه های جدیدی طراحی کند. برنامه ریزی دقیق، استفاده از روش ‎های ارزش ‎یابی، آزمون های منظم و نظارت مستقیم بر متون درسی، از جمله برنامه های او در این راستا بود. چنین تفکری به تأسیس مدرسه حقانی در سال ۱۳۳۹ش انجامید.

 شاگردان تربیت شده این مدرسه بعد از انقلاب نقش ویژه ای در ایجاد و اداره برخی از نهاد ها دارند.

تاسیس مکتب توحید

از فعالیت های دیگر آیت الله قدوسی برای آشنایی بانوان با اعتقادات و مبانی فکری اسلام، تأسیس «مکتب توحید» در سال ۱۳۵۲ش بود. مکتب توحید در طول سال های پیش از انقلاب با آموزش اسلامی به زنان توانست نیرو هایی را تربیت کند که در بسیج زنان برای تحقق انقلاب نقش داشتند. بعد از انقلاب این مرکز تبدیل به حوزه علمیه خواهران شد.

مروری بر مشی قضائی آیت الله شهید علی قدوسی

در ۴ اسفند ۱۳۵۷ از سوی امام به عنوان قاضی دادگاه های انقلاب منصوب شد.

در شرایطی که هنوز هیچگونه تشکیلات منظمی برای دادگاه های انقلاب وجود نداشت و بیش تر زندانیان در روز های اول پس از پیروزی انقلاب در زیرزمین مدرسه رفاه، که محل اقامت امام بود، نگهداری می شدند و نظم مشخصی نیز در رفتار با زندانیان وجود نداشت، شهید قدوسی با تلاشی پی گیر در صدد برآمد تا به وضعیّت محاکمه ها چارچوب مشخصی ببخشد.

در کوران حوادث، امام خمینی طی حکم دیگری شهید قدوسی را در تاریخ ۱۵ اسفندماه ۱۳۵۷ به مسئولیت اداره امور ستاد انقلاب اسلامی و دادگاه ها و رسیدگی به امور زندان قم و دفتر تبلیغات و روابط شهرستان ها در آن استان منصوب کردند.

 با صدور این حکم، شهید قدوسی به قم بازگشت و با توجّه به سابقه مدیریتی که در مدرسه حقانی داشت، این مسئولیت را بر عهده گرفت.

 آیت اللّه قدوسی، در «ستاد قم» که اصلی ترین ساختار اجرایی و قضایی قم محسوب می شد، اصلاحاتی را انجام داد و افراد وابسته و غیرمتعهّد را از آن جا تصفیه کرد.

دوره مسئولیت آیت اللّه قدوسی در قم حدودا پنج ماه طول کشید و پس از این که اوضاع اداری و قضایی شهر قم نظم یافت، با توجّه به نیاز شدیدی که در تهران به شهید قدوسی وجود داشت، امام خمینی مسؤولیت جدیدی را به ایشان واگذار کرد که همان دادستانی کل کشور بود.

آیت اللّه قدوسی پس از بر عهده گرفتن مسؤولیت جدید، اقداماتی اساسی را برای اصلاح ساختار دادستانی و دادگاه های انقلاب آغاز کرد.

 جدیّت و تلاشی که ایشان در ایفای مسؤولیت جدید از خود نشان داد باعث شد که مشکلات موجود در دادستانی و دادگاه های انقلاب تا اندازه زیادی برطرف شود.

اصلاح ساختار دادستانی و دادگاه های انقلاب

با توجه به این که شکل گیری دادگاه های انقلاب در بدو پیروزی انقلاب، ساختار مشخص و تعریف شده ای نداشت آیت الله قدوسی در نخستین اقدام پس از پذیرش مسئولیّت دادستانی کل انقلاب، به تصفیه نیرو های نفوذی و افرادی که شرایط لازم را نداشتند پرداختند، اصلی ترین ملاک های ایشان برای افراد واجد شرایط ایمان و اعتقاد قلبی و عملی به اسلام و امانت داری در مقابل مال و ناموس مردم و متهمین بود، از دیدگاه ایشان حتی ارتکاب اعمالی که به لحاظ شرعی اشکال نداشت، ولی به لحاظ عرف مورد قبول نبود از طرف مسؤولین و کارکنان دادستانی و دادگاه های انقلاب جایز نبود. از این رو کوچک ترین لغزشی در این زمینه ها از کسی مورد پذیرش نبود و در صورت ارتکاب، عذرش خواسته می شد. او در ابتدا قضاتی را که مرتکب خلاف شده بودند، از کار برکنار کرد و افراد صالحی را جایگزین آن ها کرد.

یکی از بارزترین جنبه های عملکرد شهید قدوسی به عنوان دادستان کل، قانونمند ساختن رسیدگی به پرونده های متهمین و جلوگیری از هرگونه افراط و تفریط در احکام صادره بود. آیت اللّه قدوسی مطابق با توصیه حضرت امام مبنی بر رعایت احتیاط در جریان رسیدگی به پرونده ها، تلاش کرد تا احکام صادره در مورد متهمین با حداکثر احتیاط و اعتدال صورت گیرد. شهید قدوسی در عین حال که با قاطعیّت به مجازات افراد وابسته به خاندان پهلوی و افرادی که در طول حکومت گذشته با ظلم و ستم به مردم، به انباشت ثروت و سرمایه پرداخته بودند اقدام می کرد؛ امّا به هیچ وجه اجازه تندروی و پایمال کردن حقوق این افراد را به افراد تندرو نمی داد.

یکی از مهم ترین مواردی که شهید قدوسی در طول تصدّی سمت دادستانی کل انقلاب انجام داد، قانونمند کردن مصادره اموال وابستگان به خاندان پهلوی و دیگر متهمین بود. در این رابطه آیت اللّه قدوسی طی بخش نامه ای چگونگی مصادره اموال افراد متهم را مشخص کرد و با بررسی پرونده هایی که پیش تر مورد رسیدگی قرار گرفته بود، بعضآ حکم به استراد اموال مصادره شده ی برخی از متهمین را صادر کرد.

از دیگر اقدامات آیت اللّه قدوسی جلوگیری از تندروی برخی از ارگان ها و افراد بود. آیت اللّه قدوسی به منظور جلوگیری از بی نظمی و اطمینان از صحّت احکام صادره از سوی دادگاه های انقلاب نیز دستور داد در موارد حساسی، چون اعدام و مصادره اموال، نظر دادگاه ها جهت تأیید در دادگاه عالی به شورای عالی قضایی فرستاده شود. از جمله اقدامات مهم شهید قدوسی در طی دوره ی دادستانی، برگزاری سمینار قضات جهت سامان دادن به مسائل قضایی کشور بود.

سرانجام این پارسای پرتلاش، پس از سال ها مجاهدت و تلاش شبانه روزی در شهریور ماه سال ۱۳۶۰ با انفجار بمبی که توسط منافقین در دادستانی انقلاب کار گذاشته بود به درجه رفیع شهادت نائل شدند و بار دیگر تاریخ، برگ خونین دیگری از دفتر مبارزات تشیع و انقلاب را ورق زد و پس از شهادت برای تشییع به قم منتقل شده و در جوار حرم ملکوتی حضرت معصومه سلام اله علی ها در دل آرمید.

 آیت الله قدوسی پدر شهید بود و فرزندش محمد حسن را نیز تقدیم نظام و انقلاب کرد و کمتر از هفت ماه بعد به فرزند شهدیش ملحق شد.

شهید قدوسی از دیدگاه مقام معظم رهبری

مقام معظم رهبری، حضرت آیت اللّه خامنه ای، در بزرگْداشت مقام و شخصیت والای شهید قدوسی چنین فرمودند: «چند خصوصیت در ایشان وجود داشت، یکی این بود که وی مردی صریح و صادق و صاف بود و نسبت به آن چه احساس وظیفه می کرد، به شدت پی گیر و علاقه مند بود. یک روحانیِ با صفای خالصی بود. خصوصیت دوم پرکاری و پشتکار داشتن ایشان بود. هم پر کار بود [و]خسته نمی شد، هم پشتکار داشت و این طور نبود که یک کاری را رها کند ودنبال کار دیگری برود. از خصوصیات دیگر ایشان این بود که مردی مثبت و خوش بین بود. حالت های منفی گرایی و منفی سرایی که در خیلی ها وجود دارد، در ایشان نبود».

رهبر معظم انقلاب درخصوص ضرورت تکریم یاد و خاطره شهید گرانقدر آیت الله قدوسی می فرمایند: «نگذارید چهره شهید گرانقدری مثل شهید قدوسی در زیر غبار فراموشی ها پنهان بماند. متاسفانه من می بینم که از شهید قدوسی یاد زیادی نمی شود. البته عکس و نام ایشان هست، ولی آن مقدار که لازم است حضور ایشان تامین بشود من نیافتم».

روحش شاد و راهش پر رهرو باد