پیامبر (ص) که فرمودند «مَلْعُونٌ مَنِ اطَّلَعَ عَلَى جَارِهِ»؛ در اینجا از تصرف در حریم خصوصی دیگران به معنای اطلاع و آگاهی از آن نهی شده است، اطلاع و آگاهی نوعی تصرف است که در هر چهار حوزه حریم خصوصی یعنی حریم خصوصی هویتی، مکانی، ارتباطاتی و افعالی جاری است.
به گزارش خبرنگار اجتهاد، حجت‌الاسلام والمسلمین حمید شهریاری در پانزدهمین جلسه درس خارج فقه فن آوری‌های نوین که در مرکز تحقیقات اسلامی علوم کامپیوتری نور برگزار می‌شود، با بررسی روایات دال بر نهی از سرك كشیدن به خانه همسایه و دیگران برای اثبات حرمت حریم خصوصی گفت: در حدیث مناهی آمده است «وَ نَهَى أَنْ یطَّلِعَ الرَّجُلُ فِی بَیتِ جَارِهِ وَ قَالَ مَنْ نَظَرَ إِلَى عَوْرَةِ أَخِیهِ الْمُسْلِمِ أَوْ عَوْرَةِ غَیرِ أَهْلِهِ مُتَعَمِّداً أَدْخَلَهُ اللَّهُ تَعَالَى مَعَ الْمُنَافِقِینَ الَّذِینَ كَانُوا یبْحَثُونَ عَنْ عَوْرَاتِ النَّاسِ وَ لَمْ یخْرُجْ مِنَ الدُّنْیا حَتَّى یفْضَحَهُ اللَّهُ إِلَّا أَنْ یتُوب». بیشتر اهل لغت اطّلاع را به معنای اشراف و آگاهی بر چیزی معنا کرده‌اند. در اینجا نیز منظور از اطلاع صرف بالا رفتن از پشت بام و مانند آن نیست بلکه منظور آگاهی از درون خانه است.
وی ادامه داد: بالا رفتن در خانه همسایه کنایه از آگاهی یافتن از امور داخل آن و سرک کشیدن به درون آن است. اطلع در لغت وقتی با علی متعدی می‌شود به معنای آگاهی یافتن بر چیزی یا كسی است و وقتی با فی متعدی می‌شود بر محل وقوع اطلاع در می‌آید. به عبارت دیگر «اطلع علی قوم فی دارهم» یعنی او بر قومی در خانه‌شان اطلاع یافت. مثلاً با سرك كشیدن به داخل خانه‌شان از آنها یا از كار آنها آگاه شد.
رییس مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی در بررسی سند روایت مناهی گفت: در نظر ابتدایی به نظر می‌رسد كه این حدیث مرسل است. ولی صدوق در امالی سند حدیث را به طور كامل آورده است که حمزة بن محمد بن احمد، عبدالعزیز بن محمد بن عیسی الابهری، محمد بن زكریا، الحسین بن زید بن علی بن الحسین و شعیب بن واقد در سند این روایت وجود دارند.
وی ادامه داد: عمده مشكل در سند این حدیث شعیب بن واقد است كه تنها همین یك روایت از او در كتب اربعة نقل شده است و هیچ ذكری از او در بین علمای رجال نیست.
حجت‌الاسلام شهریاری اظهار داشت: در ذیل حدیث آمده است كه محمد بن زكریا از طولانی بودن این حدیث تعجب كرده و علت آن را از شعیب بن واقد سؤال می‌كند و او در جواب می‌گوید من خود این سؤال را از حسین بن زید پرسیدم و او در جواب گفت امام جعفر صادق علیه السلام این حدیث را از كتابی كه املای رسول الله (ص) و به خط علی بن ابی طالب (ع) بوده جمع‌آوری كرده است به همین جهت و نیز به جهت محتوای بسیار غنی این حدیث علما به این حدیث توجه وی‍ژه دارند و جایی كه نصی از این حدیث باشد در فتوا احتیاط می‌كنند.
آگاهی از داخل خانه همسایه نقض حریم خصوصی است
وی در مورد دلالت حدیث گفت: نهی دلالت بر حرمت دارد، همچنین دخول با منافقین در آتش نشان از شدّت تحریم دارد. بر اساس این روایت پیامبر (ص) نهی کردند که کسی بر خانه همسایه اشراف یابد تا درون خانه را مشاهده کند، این کار به معنای سرک کشیدن به داخل خانه همسایه و آگاهی یافتن از درون آن است و آگاهی از داخل خانه همسایه نقض حریم خصوصی وی است.
استاد حوزه علمیه بیان داشت: همسایه بودن در اینجا خصوصیتی ندارد و ذکر آن در اینجا به دلیل کثرت ابتلا و در معرض ابتلا بودن است چون این اتفاق معمولاً نسبت به همسایه می‌افتد.
وی در ادامه به روایت دیگری از پیامبر (ص) که فرمودند «مَلْعُونٌ مَنِ اطَّلَعَ عَلَى جَارِهِ» اشاره کرد و گفت: در اینجا از تصرف در حریم خصوصی دیگران به معنای اطلاع و آگاهی از آن نهی شده است. اطلاع و آگاهی نوعی تصرف است که در هر چهار حوزه حریم خصوصی یعنی حریم خصوصی هویتی، مکانی، ارتباطاتی و افعالی جاری است.
حجت‌الاسلام شهریاری اظهار داشت: اگر آگاهی از همسایه بدون اذن او حرام باشد به طریق اولی نشر اطلاعات او به دیگران نیز حرام است چون عرفاً موجب آگاهی دیگران می‌شود. با این حال می‌توان گفت این دسته از احادیث تصرفاتی همچون لمس، تماس، و معیت را شامل نمی‌شود.
وی ادامه داد: بر اساس این احادیث حتی اگر کسی در خانه نباشد اطلاع و اشراف بر خانه همسایه نهی شده و حرام است چرا که ممکن است شخص اموری در خانه خود نگهداری می‌کند که مایل نیست دیگران به آن نگاه کنند یا از آن آگاهی یابند. بنابر این حتی اگر بداند کسی در خانه نیست نگاه کردن و اطلاع از درون خانه حرام است.
خانه ظرف اطلاع است نه مفعول اطلاع
وی گفت: در لسان حدیث، خانه ظرف اطلاع است نه مفعول اطلاع. یعنی در حدیث نیامده كه «من اطلع علی بیت جاره» بلكه آمده «من اطلع فی بیت جاره» بنابر این متعلق اطلاع امری محذوف است و در اینجا حذف، دلالت بر عموم دارد یعنی اطلاع از هر چیزی درون خانه، خواه خود صاحب خانه باشد كه داخل در قسم حریم خصوصی هویتی است یا وصفی مربوط به خانه یا چیزی درون خانه باشد كه داخل در قسم حریم خصوصی مكانی است.
عضو شورای عالی فضای مجازی ادامه داد: وقتی اطلاع و اشراف بر خانه دیگری مورد نهی واقع شده به طریق اولی از ورود و حضور بدون اجازه در آنجا نیز نهی صورت گرفته است چون ورود و حضور در خانه نوعی اطلاع نزدیکتر از درون خانه است. همچنین ظاهرا همسایه بودن خصوصیتی ندارد و اگر کسی به خانه غیر همسایه نیز سرك بكشند نهی شامل آن نیز می‌شود بنابر این ذكر همسایه به دلیل كثرت ابتلا بوده است.
وی در پایان خاطرنشان کرد: ظاهر حدیث اول خصوصیت خانه است طوری كه سرایت نهی به محل كار یا اتاق شخصی نیازمند قرینه است لکن اگر بگوییم بیت محلی برای رفتارهای خصوصی است و به آن جهت به خانه بیت اطلاق شده كه محل پناه و رجوع به وی‍ژه هنگام شب است بنابراین هر جای دیگری نیز كه چنین باشد اطلاع در آن منهی عنه است. از این رو این احادیث آگاهی از احوال شخصی در محل كار و اتاق شخصی را نیز شامل می‌شود.