گروه فرهنگ دینی و تبلیغ، در معاونت پژوهش مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی فعالیت می کند. عمده فعالیت ها و محصولات این مرکز، برای متخصصان و پژوهشگران علوم اسلامی و انسانی شکل می گیرد. در گروه فرهنگ و تبلیغ، فعالیت ها معطوف به مخاطبان عمومی است و در نتیجه، سطح محتواها و فعالیت ها نیز متناسب با همین مخاطب، مورد نظر و توجه قرار می گیرد. در ادامه، گفت گویی با حجت الاسلام والمسلمین احمد اکبری، مدیر گروه فرهنگ و تبلیغ مرکز نور را از نظر می گذرانیم.
با حجت الاسلام والمسلمین
احمد اکبری، مدیر گروه فرهنگ دینی و تبلیغ مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی به گفت وگو می پردازیم
ضمن تشکر از جنابعالی، ابتدا
«گروه فرهنگ دینی و تبلیغ» را برای خوانندگان معرفی کنید.
«گروه فرهنگ دینی و تبلیغ»،
در معاونت پژوهشی مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی فعال است و با توجه به سیاست
ها و اهدافی که معیّن شده، در زمینه های مرتبط با تبلیغ و ترویج دین، و همچنین مسائل
فرهنگی و ملی، فعالیت می کند. بناست هر فعالیتی که در زمینه فرهنگ دینی و تبلیغ معارف
دین و ارائه محتوا برای مخاطبان عمومی باشد، در این گروه دنبال شود؛ البته در اساس
نامه مرکز هم به این مسئله اشاره شده که «تولید برنامه های نرم افزاری در زمینه های
مختلف علوم اسلامی و فرهنگ دینی و مقدمات مربوط به آن به منظور تحقیق، تبلیغ و اطلاع
رسانی آموزه های دینی در سطوح مختلف تخصصی و عمومی»، جزء وظایف مرکز شمرده شده است.
در ضمن، کاربران و مخاطبان
از ما انتظار داشتند که علاوه بر محتواهای تخصصی، محتوای مناسب با کاربران عمومی و
محصولات عمومی هم تولید شود؛ مثلاً وقتی نرم افزار «جامع الأحادیث» ارائه شد، با توجه
به اینکه همه محتوای این برنامه، منابع عربی بود، کاربران ابراز کردند که ای کاش منابع
حدیثی فارسی هم ارائه می کردید! در پی همین تقاضا بود که نرم افزار «گنجینه روایات
نور» عرضه شد و همین طور نرم افزارهایی مثل «نور الجنان» و تا حدودی «نور الأنوار»،
شامل محتواهای مناسب با مخاطب عمومی.
پس، می توان گفت مهم ترین وظایف
این گروه، عبارت است از: شناسایی و رصد وضعیت فرهنگی دینی و تبلیغی در فضای مجازی و
تولید برنامه های مناسبتی که این کار در حال حاضر، در پایگاه حوزه نت به شکل مطلوبی
انجام می شود.
تهیه بسته های فرهنگی و تبلیغی
با توجه به ضرورت و نیاز مخاطبان، و همچنین تبیین و ساده سازی معارف دینی با توجه به
نیاز مخاطبان و ارائه محتواهای مختلف در مورد معارف دینی و سیره اهل بیت(علیهم السلام)
نیز از کارها و فعالیت های این گروه به شمار می رود که به فراخور حال، عمدتاً در پایگاه
حوزه دنبال می شود.
همچنین، بیان سیره علما و بزرگان
دین و تبیین سبک زندگی اسلامی و اخلاق اجتماعی هم در شمار کارهایی است که در این گروه
باید دنبال شود. هم اکنون با توجه به توسعه پایگاه حوزه برای همه این موارد، به نحوی
در این وبگاه، محتواهایی مفید تهیه و عرضه می شود.
چه پروژه های مهمی در دست انجام
دارید؟
فعالیت های این گروه در حال
حاضر، در پروژه های زیر صورت می پذیرد:
ـ پایگاه حوزه که در جهت تبلیغ،
ترویج و اطلاع رسانیِ معارف دینی و موضوعات فرهنگی و ملی با هدف تبیین و روشنگری در
شبکه جهانی اینترنت فعالیت می کند. مخاطبان این پایگاه، عموم کاربرانی هستند که نیازمند
آشنایی با معارف دینی و اطلاعات فرهنگی یا علاقه مند به افزایش سطح معلومات و بینش
دینی خود می باشند.
ـ پایگاه اندیشوران که نخستین
بانک اطلاعات محققان حوزوی و معرفی آثار و فعالیت های ایشان است.
ـ پایگاه امام علی(علیه السلام)
که به عرضه منابع گوناگون درباره زندگی، سیره، سخنان و شخصیت امام علی(علیه السلام)
می پردازد.
پایگاه حوزه نت از چه زمانی
راه اندازی شد؟
پایگاه حوزه نت با هدف ترویج
فرهنگ دینی، در سال 1377 پا به عرصه وجود گذاشت و از همان موقع، اوّلین پایگاه مرجع
ارائه محتوا و معارف شیعی به زبان فارسی بود. اکنون با گذشت بیش از دو دهه از حضور
این پایگاه در اینترنت، و با اهتمام به تغییرات جدی در فضای سایبر و دگرگونی شرایط
و نیازهای مخاطبان و اولویت های اطلاع رسانی، و همچنین رشد فزاینده ظرفیت ها و بسترهای
اینترنتی، گرچه این وبگاه نیازمند تغییراتی هست، اما همچنان جزو پایگاه های برتر در
حوزه فعالیت های دینی و مذهبی به شمار می رود.
در کل، می توان چنین گفت که
حوزه نت، وبگاهی است جهت اطلاع رسانی درباره معارف دینی و موضوعات فرهنگی و ملی، با
رویکرد تبلیغی ـ ترویجی، برای مخاطبان عمومی.
پایگاه حوزه، گرچه یک پروژه
است، اما با یک نگاه دقیق تر می توان گفت یک کلان پروژه است که خودش چندین پروژه را
شامل می شود. چون شامل تعدادی از بخش ها و بانک های اطلاعاتی است که هرکدام از آنها
در حقیقت، یک پروژه و بلکه یک ساب دامین و زیرسایت هستند. با این حال، بناست که ان
شاءالله پس از اینکه کارهای این پایگاه، یک روال خوب پیدا کند و موانع توسعه آن برطرف
گردد، سراغ پروژه های دیگر هم برویم و هرگونه خدمتی را که روی یکی از سکوهای وب، رومیزی
و موبایل قابل انجام باشد، به مرور به آن بپردازیم.
چه نوع محتواهایی در پایگاه
حوزه ارائه می شود؟
این پایگاه، شامل انبوهی از
اطلاعات است که از جمله مهم ترین آنها می توانم به این موارد اشاره کنم:
دسترسی به متن کامل قرآن کریم،
نهج البلاغه، صحیفه سجادیه به همراه ترجمه و شرح؛ ارائه 20.000 حدیث اهل بیت(علیهم
السلام) همراه با جست وجو بر اساس کلیدواژه؛ طبقه بندی بیش از 55.000 مقاله؛ متن کامل
41.000 مقاله و گزیده کتاب و مطالب جالب و خواندنی در موضوعات مختلف دینی و فرهنگی؛
متن کامل 70.000 هزار مقاله مجله؛ ارائه بیش از 1700 سخنرانی و مصاحبه؛ ارائه 7000
پرسش و پاسخ؛ ارائه 28000 مسئله شرعی و استفتا از مراجع معظم تقلید؛ معرفی نزدیک به
1000 عالم دینی و شخصیت های جهاد و شهادت؛ ارائه نزدیک به 20 بسته موضوعی؛ ارائه 250
ویژه نامه به مناسبت های مختلف مذهبی، ملی و فرهنگی؛ و هزاران مطلب دیگر.
مخاطبان شما در این پایگاه
چه کسانی هستند؟ محتواها را برای چه سطحی از مخاطبان آماده و ارائه می کنید؟
مخاطبان این پایگاه، کاربران
نیازمند به محتوای دینی و فرهنگی در سطح عمومی (غیر تخصصی) هستند. بنابراین، اقشار
مختلف علاقه مند به محتواهای دینی و مذهبی و فرهنگی و حتی طلاب حوزه های علمیه و به
ویژه مبلغان دینی هم می توانند در شمار مخاطبان هدف قرار گیرند.
بدیهی است که محتوای پایگاه،
برای نیاز متخصصان و کارشناسان علوم اسلامی و نیر برای کودکان و حتی نوجوانان که معلومات
دینی در حد متوسط به پایین دارند، تنظیم و ارائه نمی شود.
البته این نکته را باید گفت
افرادی که در سایر رشته ها، مدارج عالی را طی کرده اند، ولی از جهت اطلاعات و معلومات
دینی در سطح متوسط هستند نیز مخاطب این پایگاه می باشند. به همین جهت، شخصی که در زمینه
پزشکی متخصص باشد، ممکن است از نظر پایگاه حوزه مخاطبی عادی و عمومی شمرده شود.
پس، می توانیم بگوییم هر محتوایی
که از حدّ تخصصی قدری پایین تر است و مناسب با مخاطب غیرمتخصص در حوزه های دینی باشد،
در این پایگاه عرضه می شود.
با توجه به اینکه شما در یک
مرکز تحقیقات کامپیوتری فعالیت دارید، چرا نام این پایگاه را «حوزه» گذاشته اید؟
همان طورکه گفتم، پایگاه حوزه
در سال ۱۳۷۷ در ابتدای ورود اینترنت به ایران، راه اندازی شده و از اوّلین پایگاه های
فارسی دارای محتوای دینی و مذهبی است که فعالیت خودش را ۲۳ سال قبل آغاز کرده است.
آن روزها، نهادهای حوزوی در فضای اینترنت حضور نداشتند. مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم
اسلامی، به عنوان پیشگام در این حوزه، این پایگاه را راه اندازی نمود و با توجه به
ارتباط تنگاتنگی که با حوزه و حوزویان داشت و نیز مخاطبان محصولاتش در آن روزها بیشتر
حوزوی ها بودند و فعالیت ها عمدتاً برای مخاطبان حوزوی انجام می شد، این پایگاه هم
به عنوان حوزه نامگذاری شد؛ ولی در واقع، مخاطبان ما اختصاصی به این قشر ندارند و همه
علاقه مندان به مباحث دینی و معارف اسلامی را شامل می شود.
جایگاه و وضعیت این پایگاه
در اینترنت و فضای مجازی چگونه است؟
پایگاه حوزه از حیث بازدید
و رتبه، در جایگاه خوبی قرار دارد و در شمار برترین پایگاه های دارای محتوای رایگان
و متنی در حوزه دین و معارف دینی و موضوعات ملی و فرهنگی است. در زمانه ای که بیشتر
کارهای مردم از طریق اینترنت و فضای مجازی انجام می شود و پایگاه های بسیاری در زمینه
خدمات عمومی مانند: امور بانکی، اقتصادی، خبری و ده ها حوزه دیگر، فعالیت دارند، با
همه این مسائل، پایگاه حوزه هنوز در شمار ۴۰۰ تا ۵۰۰ پایگاه پُربازدید کشور محسوب می
شود.
باید گفت که امروزه رقابت در
فضای مجازی با توجه به اینکه همه کارهای مردم از طریق اینترنت سروسامان می یابد، دشوار
شده و حفظ این جایگاه در میان همه پایگاه هایی که انواع خدمات و اطلاعات و اطلاع رسانی
ها را انجام می دهند، سخت است.
از حیث جامعیت و شمول محتوایی
نیز فعالیت پایگاه به نحوی است که اکنون شما می توانید امتحان کنید؛ بسیاری از کلیدواژه
ها و کلماتی که شما بر اساس آنها دنبال مطلب مورد نظر خود در اینترنت می روید یا در
موتورهای جست وجو آن را می یابید، برای بیشتر آنها، از پایگاه حوزه در همان صفحه اوّل
نتایج جست وجوی گوگل و امثال آن، جواب می بینید و می توانید از این طریق، به پایگاه
هدایت شوید و این امر، نشان از حجم انبوه اطلاعات این پایگاه بر روی اینترنت دارد.
در یکماهه اخیر، به طور میانگین،
روزانه 176 هزار بازدید از صفحات پایگاه صورت گرفته است و ماندگاری کاربران در هر صفحه،
به طور میانگین، حدود 4 دقیقه ونیم بوده است. در حال حاضر، نزدیک به 700 هزار نفر عضو
سیستم ارسال آگهی ها و اطلاع رسانی پایگاه هستند.
از حیث موقعیت جغرافیایی بیشترین
بازدید کاربران به ترتیب از کشورهای ایران، افغانستان، عراق، ترکیه، امارات، عربستان،
ترکمنستان، پاکستان، هند و آذربایجان است و کشورهای دیگر در رده های بعدی قرار دارند.
در نمایش نتایج گوگل، نتایجی
که از پایگاه حوزه به نمایش در می آید، میانگین جایگاه آن در میان نتایج، نتیجه ششم
است و این، یعنی بیشتر مطالبی که گوگل به پایگاه ارجاع داده، در همان صفحه اوّل نتایجش
قرار داده و به کاربر نمایش داده است.
تعداد نتایج صفحات پایگاه در
موتور جست وجوی گوگل که توسط کاربران نیز مشاهده شده، در بازه زمانی نه ماهه اول سال
2020 تعداد 316 میلیون نتیجه بوده است که هرماه، نزدیک به 36 میلیون می شود.
آیا محتوای پایگاه رایگان است
یا اینکه کاربران ملزم به عضویت و پرداخت پول هستند؟
تمامی محتوای موجود در پایگاه،
رایگان است و به صورت متن ارائه می شود. سرویس عضویت هم فعلاً در پایگاه وجود ندارد.
با توجه به توضیحات شما، می
توان گفت که پایگاه شما یک پایگاه متن محور است؟
محتوا، سلطان فضای مجازی است
و بهترین محتوا برای کاربر، به ویژه کاربرانی که در پی تعالیم دینی و مباحث فرهنگی
هستند، معمولاً محتوای متنی است که به راحتی قابل استفاده باشد. بحمدالله، پایگاه حوزه
این ویژگی را دارد که عمده آنچه در پایگاه عرضه شده، به صورت متن و قابل استفاده برای
عموم است. پس، بیشتر محتوای پایگاه را متون و محتواهای متنی تشکیل می دهند؛ البته اطلاعات
چندرسانه ای فراوانی هم وجود دارد؛ مثلاً اکنون در پایگاه 500 آلبوم تصویری، 2000 کلیپ
صوتی، 2000 فیلم و حدود 500 مورد سایر اقلام چندرسانه ای مانند: حدیث تصویری، سخن نگاشت،
اینفوگرافی و پاورپوینت ارائه شده است.
محتواهایی که در پایگاه عرضه
می شود، همه آنها توسط محققان شما تولید و بارگذاری شده اند یا اینکه صرفاً اطلاع رسان
هستید؟
محتوایی را که در پایگاه حوزه
ارائه می شود، می توان به دو بخش کلی تقسیم کرد: بخش اوّل، محتواهایی که جنبه بانک
اطلاعاتی دارند؛ به این معنا که ما مخزن هایی در این پایگاه تشکیل داده ایم که انواع
محتوا ها، اعم از: مقاله، مجله، کتاب، پایان نامه، یادداشت، اقلام چندرسانه ای، مصاحبه،
پرسش وپاسخ، سخنرانی و مطالب برگزیده از کتاب ها و نشریات و امثال اینها در این بانک
ها جمع آوری شده است. اینها یک دسته از کارهایی هستند که در پایگاه ارائه شده اند و
جنبه بانک اطلاعات دارند.
دسته دوم، کار های غنی سازی
و فرآوری است؛ یعنی علاوه بر اینکه در بانک های اطلاعاتی، محتواها ارائه و طبقه بندی
شده اند، در بخش دیگر، کار غنی سازی و فرآوری مطالب نیز روی برخی از آنها صورت می گیرد؛
به عنوان مثال، برای همه موضوعات و زیرموضوعات علوم اسلامی، درختی تهیه شده که محتواهای
مربوط، به آنها متصل شده است. ما اصطلاحاً آن را دانشنامه نامیده ایم.
برای بیشتر مناسبت ها، شخصیت
ها و مفاهیم اسلامی و دینی نیز ویژه نامه تهیه شده است. در این ویژه نامه ها، مجموعه
ای از مطالب مرتبط درباره یک موضوع واحد گرد هم آمده و برای کاربران عرضه شده که به
نوعی غنی سازی و فرآوری محتوا به شمار می آید. همچنین، در بخش بسته های موضوعی، یک
موضوع ریز و جزئی محور کار قرار می گیرد و مطالب مرتبط با آن موضوع، گزینش و آماده
سازی و ارائه می شود.
راه های ارتباطی شما با کاربران
چگونه است؟ کاربران تا چه میزان در محتوای پایگاه دخالت یا مشارکت دارند؟
بخشی از ارتباط ما با کاربران،
از طریق ایمیل ها و یادداشت هایی است که کاربران در خصوص محتوا و مطالب ما ارائه می
کنند. ماهانه نزدیک به 2000 ایمیل و کامنت، از سوی کاربران در مورد محتواهای پایگاه
درج می شود؛ اما متأسفانه هنوز به دلیل محدودیت هایی که در زیرساخت و سیستم مدیریت
محتوای پایگاه وجود دارد، این پایگاه سرویس عضویت ندارد و در نتیجه، کاربران مشارکت
چندانی در تهیه محتواها ندارند.
به نظر شما، نیاز فعلی پایگاه
حوزه که در حقیقت همان نیاز کاربران هم هست، چیست؟ اولویت کار شما چه چیزی است؟
در حال حاضر، می توان گفت پایگاه
حوزه، بانک مفصلی از محتواهای متنی در زمینه های مختلف علوم اسلامی را در خود دارد.
با این حال، مناسب است که به اقتضای موضوعات روز یا مسائل دینی و فرهنگی جدید، پایگاه
حوزه هم بتواند محتواهایی درخور را تولید یا فرآوری کند. این کار، الآن هم تا حدی صورت
می پذیرد؛ اما انتظار ما این است که وضعیت آن بهتر شود. همچنین از سوی دیگر، می توان
گفت که در کنار نیاز به محتواهای جدید، نیاز به غنی سازی و بسته بندی همین محتواها
برای کاربران و مخاطبان هم احساس می شود.
آیا در پایگاه غیر از ارائه
محتوا، خدماتی که ارزش افزوده برای محتوا به شمار آید و دسترسی کاربران را آسان کند
نیز انجام می شود؟
بله؛ اولاً یک جست وجوی خیلی
خوب روی محتوا گذاشته شده که پس از نمایش نتایج، امکان محدود کردن نتایج بر اساس بخش
های پایگاه و انواع اطلاعات وجود دارد. همچنین، در مطالب، قابلیت هایی مثل ارائه: کلیدواژه،
چکیده، یادداشت گذاری، اشتراک گذاری و امتیاز دادن به یادداشت های دیگران هم وجود دارد.
علاوه برا ین، امکان مشاهده
روایات مشابه برای احادیثی که در لابه لای متون دیده می شود، وجود دارد و کاربر به
متون مشابه حدیث در پایگاه نورحدیث هدایت می شود.
از قابلیت های هوش مصنوعی هم
در برخی قسمت های پایگاه استفاده شده است. البته با توجه به رشد خوبی که فعالیت های
مصنوعی در مرکز داشته و دارند، در آینده از این قابلیت ها به نحو احسن استفاده خواهیم
کرد؛ مقدمه این کار، آن است که اطلاعاتی از پایگاه را که هنوز به خوبی سامان نگرفته
و از استانداردهای لازم برخوردار نیست، بهینه سازی کنیم تا زمینه اعمال هوش مصنوعی
روی آنها به نحو بهتری فراهم شود.
در فضای پیام رسان ها و شبکه
های اجتماعی هم فعالیت دارید؟
بله، در این زمینه هم فعالیت
داریم. پایگاه در چند پیام رسان معروف که بیشترین کاربران را دارند، کانال دارد و یک
صفحه هم در اینستاگرام داریم؛ برخی از محتوای پایگاه حوزه نت گزینش می شود و متناسب
با این فضا، عرضه می شود.
چشم انداز و آینده پایگاه را
چگونه ترسیم می کنید؟
ان شاءالله، برای پایگاه در
آینده برنامه ریزی کرده ایم که اوّلاً از حیث محتوا، تکمیل محتوای بانک های اطلاعاتی
را دنبال کنیم و محتوا را توسعه دهیم. در این باره، به گردآوری گونه های مختلف محتوا
توجه می کنیم؛ شیوه هایی مثل کارهای دستی و ماشینی یا رصد محتوا توسط ابزارهای خزنده.
همچنین، باید نگاه همه جانبه به موضوعات مختلف: علوم اسلامی، علوم انسانی، سلامت و
بهداشت عمومی، فرهنگ و هنر و... داشته باشیم.
ارتقای کیفی محتواهای موجود
و مطالب در حال تولید نیز از برنامه های آینده ماست و مواردی مانند: درستی، اعتبار
و اتقان محتوا، تکمیل اجزای مختلف یک محتوا (متادیتا)، توجه به روزآمدی محتوا، برخورداری
محتوا از استانداردهای لازم (فراداده های مناسب، توصیفگرها، برچسب ها و کلیدواژگان)
و نیز تناسب محتوا با مخاطبان هدف، مد نظر خواهد بود.
ایجاد زمینه مشارکت کاربران
در تولید و فرآوری اطلاعات و برنامه ریزی برای استفاده از آنان در تولید محتوا، در
موضوع های مور نیاز هم در دستور کار قرار دارد.
از حیث فرآوری و غنی سازی محتوا
نیز باید مقداری به نیازها و خواسته های مخاطبان توجه بیشتری کنیم. این کار، در راستای
عرضه بهینه و درست محتوا صورت می گیرد. البته این کار، هزینه بر است و نیازمند نیروهای
خلاق و توانمند می باشد که بر اساس مقتضیات روز و نیازهای کاربران، مطالب را در قالب
های نو و جذاب گزینش و ارائه کنند.
مسئله بعدی که در چشم انداز
خودمان لازم است به آن توجه کنیم، زیرساخت پایگاه است. پایگاه حوزه هم اکنون روی سیستم
مدیریت محتوای نور کار می کند. این سیستم، باید متناسب با فناوری های جدید و نیازهای
نو تغییر کند. طراحی پایگاه بر پایه سواد اطلاعاتی، دیجیتالی و رسانه ای مخاطبان و
نیز کاربردپذیری، ثبات و طراحی خوب پایگاه و سامان دهی منطقی پایگاه برای استفاده آسان
و برخورداری پایگاه از رابط کاربری پویا و انعطاف پذیر بر پایه خواست کاربر (UI) و چندین نکته مهم دیگر، از جمله مسائلی است
که در ترسیم زیرساخت آینده پایگاه مد نظر ما قرار دارد.
•
جهت آشنایی و ورود به پایگاه حوزه نت، اینجا کلیک کنید.
• جهت آشنایی با سایر پایگاه های مرکز
تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی، اینجا کلیک کنید.